Jeżeli umowa wydawnicza nie zawiera możliwości jej wypowiedzenia można rozważać odstąpienie od umowy na podstawie art. 491 k.c. w związku ze zwłoką w wykonaniu przez Wydawcę zobowiązania wzajemnego tj. zapłatą albo na podstawie art. 56 u.p.a.p.p. tj. ze względu istotny interes twórczy.
Zgodnie bowiem z 491. k.c.
[Skutki zwłoki]
§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty niespełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.
"Zakres regulacji. Art. 491 k.c. dotyczy sytuacji, gdy dłużnik popadł w zwłokę w wykonaniu świadczenia z umowy wzajemnej. Chodzi zatem o sytuację, gdy dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia z uwagi na okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.
W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może zachować się w dwojaki sposób. Po pierwsze, może żądać spełnienia świadczenia oraz naprawienia szkody, jaka wynikła ze zwłoki. Po drugie, może odstąpić od umowy i domagać się naprawienia szkody, która wynikła z niewykonania umowy.
Odstąpienie od umowy wykonuje się przez złożenie odpowiedniego oświadczenia. Warunkiem, który jest niezbędny do odstąpienia od umowy, jest wyznaczenie dłużnikowi, który jest w zwłoce, dodatkowego terminu na spełnienie świadczenia z równoczesnym zagrożeniem, że w przypadku bezskutecznego upływu tego terminu wierzyciel może od umowy odstąpić. Długość tego terminu powinna uwzględniać rodzaj świadczenia, jakie jest zobowiązany spełnić dłużnik. Należy podkreślić, że zagrożenie odstąpieniem od umowy musi być wyraźne. Dopiero bezskuteczny upływ powyższego terminu uzasadnia odstąpienie od umowy. Jeśli w wyznaczonym dodatkowym terminie dłużnik spełni swoje świadczenie, uprawnienie wierzyciela do odstąpienia nie powstanie.
Wierzyciel może odstąpić od całej umowy, jeśli wykonanie częściowe nie miałoby dla niego znaczenia z uwagi na właściwości zobowiązania albo na zamierzony przez niego cel umowy, znany dłużnikowi. Takie uprawnienie ma zatem charakter wyjątkowy i uzależnione jest od wystąpienia dodatkowych okoliczności.
Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne
Warunkiem przyjęcia, że dłużnik popadł w zwłokę w spełnieniu własnego świadczenia, jest spełnienie własnego świadczenia przez wierzyciela (zob. wyrok SA w Krakowie z 9 maja 2001 r., I ACa 322/01, TPP 2003, nr 1, s. 113).
Dodatkowy termin do spełnienia świadczenia może zostać wyznaczony w dowolnej formie, nawet jeśli umowa została zawarta w formie szczególnej.
Odstąpienie od umowy powinno być stwierdzone pismem (art. 77 § 2 i 3 ).
Wyznaczenie dodatkowego terminu nie jest konieczne w razie zastrzeżenia zadatku (art. 394 § 1 ) oraz gdy dłużnik oświadczył, że zobowiązania w ogóle nie będzie wykonywał.
Uprawniony do odstąpienia od umowy wzajemnej z uwagi na zwłokę dłużnika w wykonaniu zobowiązania wykonuje to uprawnienie przez złożenie kontrahentowi oświadczenia o odstąpieniu od umowy (art. 491 § 1). Jest to jednostronne, skierowane do adresata oświadczenie woli o charakterze prawokształtującym. W następstwie jego złożenia łączący strony stosunek prawny wygasa (a wraz z nim stosunki akcesoryjne) ze skutkiem ex tunc (wyrok SN z 9 września 2011 r., I CSK 696/2010, LexisNexis nr 3873674, OSP 2012, nr 7-8, poz. 78).
Okoliczność, że strona umowy nie może odstąpić od niej, ponieważ takiego zastrzeżenia umowa nie przewiduje, nie może odnieść skutku, jeżeli zawarta między stronami umowa jest umową wzajemną, do której w zakresie odstąpienia od umowy ma zastosowanie art. 491 (wyrok SN z 15 czerwca 2000 r., II CKN 287/2000, SIP nr 345509, Lexis.pl nr 1934225).
Dodatkowy termin na spełnienie świadczenia, który powinien poprzedzać odstąpienie od umowy, powinien być odpowiedni. Oznacza to, że obiektywnie rzecz biorąc, dłużnik powinien mieć możliwość spełnienia swojego świadczenia (A. Klein, Ustawowe prawo..., s. 75).
W przypadku gdy termin nie jest „odpowiedni”, dłużnik ma możliwość spełnienia świadczenia do czasu upływu terminu „odpowiedniego” i w ten sposób może zapobiec odstąpieniu. Jeśli w tych okolicznościach wierzyciel odmówi przyjęcia świadczenia po upływie wyznaczonego przez niego terminu, popada w zwłokę [W. Popiołek, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2011, s. 108].
Wyznaczenie dodatkowego terminu stanowi ostrzeżenie dla dłużnika, który nie spełnia swojego świadczenia w terminie. Konieczność jego wyznaczenia chroni dłużnika w tym sensie, że byłoby dla niego zbyt uciążliwe, gdyby druga strona mogła niezwłocznie odstąpić od umowy (W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian,Zobowiązania..., s. 346)."(A. Stępień-Sporek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. J. Ciszewski, Warszawa 2014, art. 491.)
Natomiast zgodnie z art. 56. u.p.a.p.p.
[Odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie przez twórcę]
1. Twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze.
2. Jeżeli w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin.
3. Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności.
"Interesy twórcze, o których mowa w art. 56 ust. 1, mogą polegać np. na tym, że utwór przestał odpowiadać przekonaniom autora (jego światopoglądowi, poglądom politycznym lub wizji artystycznej) lub że stał się nieaktualny (np. oparty na starych, nieaktualnych badaniach). Generalnie można powiedzieć, że interesy twórcze autora zostaną naruszone wtedy, gdy zgodne z umową korzystanie z utworu może negatywnie wpłynąć bądź na odbiór utworu przez osoby trzecie (jej adresatów), co można określić jako zagrożenie reputacji autora (jednak chodzić może wyłącznie o reputację związaną z twórczością, nie zaś np. o ocenę cech autora, które z jego twórczością nie mają wystarczająco bliskiego związku), bądź na więź autora łączącą go z jego własną twórczością (co oznaczać będzie, że korzystanie z utworu co najmniej zagrażałoby naruszeniem wewnętrznego przekonania autora o własnej twórczości i jej powiązaniu z jego osobowością).
Cecha istotności, której art. 56 ust. 1 wymaga od interesów twórczych autora, nie może być precyzyjnie zdefiniowana, jednakże wyraża przekonania ustawodawcy, że interesy twórcze muszą charakteryzować się odpowiednią doniosłością. Skoro interesy twórcze uzasadniające zakończenie stosunku umownego mają być istotne, to wypada przyjąć, że podchodząc do tego zagadnienia od innej strony, naruszenie interesów twórczych autora musi być odpowiednio doniosłe, by hipoteza art. 56 ust. 1 mogła zostać zrealizowana. Oznacza to, że jeśli w danym przypadku okolicznością uzasadniającą rozwiązanie umowy jest zmiana przekonań autora, powinno zostać także wykazane, że zgoda na dalsze rozpowszechnianie utworu w świetle takiej zmiany nie może być wobec autora rozsądnie wymagana, czyli – inaczej mówiąc – że w ocenie rozsądnego, obiektywnego wzorca powodowałoby ono znaczne naruszenie idealnych interesów twórcy.
Ponieważ ustawa stanowi, że twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć „ze względu” na istotne interesy twórcze, konieczne będzie wykazanie, że skorzystanie z wymienionych w ustawie uprawnień jest zdolne do zapobieżenia naruszeniu tych interesów, przerwania go lub usunięcia jego skutków. " (T. Targosz [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015, art. 56.)
Reasumując w każdym przypadku przed zastosowaniem właściwej podstawy prawnej do wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy sugerujemy konsultację z prawnikiem celem oceny konkretnego stanu faktycznego w którym się znaleźliśmy.
Źródło:
- ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2017.459 t.j.) – dalej „k.c.”;
- ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2017.880 t.j.) – dalej „u.p.a.p.p.”;
- Ciszewski Jerzy (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II;
- A. Stępień-Sporek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. J. Ciszewski, Warszawa 2014, art. 491
- Flisak Damian (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz
- T. Targosz [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015, art. 56.