Kiedy mamy do czynienia z utworem inspirowanym?

Stan prawny na 2017

Zgodnie z art.  1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych(Dz.U.2016.666 z późn. zm.) – dalej „u.p.a.p.p”, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Aby można mówić o „utworze” w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. powinien spełniać łącznie następujące warunki:

1. stanowić rezultat pracy człowieka (twórcy),
2. stanowić przejaw działalności twórczej,
3. mieć indywidualny charakter,
4. zostać ustalony.

"Za „przejaw” uważa się każdy uzewnętrzniony rezultat działania.

Stwierdzenie, że utwór stanowi przejaw „działalności twórczej”, oznacza, że utwór powinien stanowić rezultat działalności o charakterze kreacyjnym. 

"Stosownie do orzeczeń SN, przedmiotem ochrony prawnej jest:

• „wszelkie dzieło piśmiennictwa, będące wypływem indywidualnej twórczości, bez względu na jej zakres i wartość” (wyrok SN z dnia 8 listopada 1932 r., II K 1092/32, OSN(K) 1933, nr 1, poz. 7);
• każdy przejaw działalności duchowej noszący cechę osobistej działalności, każda oryginalna myśl ludzka ujęta konkretnie w samodzielną formę (orz. SN z dnia 23 czerwca 1936 r., I K 336/36, LEX nr 575018);
• „każda twórczość umysłowa (...) byleby w swym ostatecznym wyniku, w swej zewnętrznej formie wykazywała znamiona, wyróżniające ją od innych dzieł osobliwością pomysłu i umiejętnością ujęcia tematu” (orz. SN z dnia 21 marca 1938 r., II C 2531/37, OSP 1938, poz. 545, s. 570);
• „każde dzieło (...) byle tylko, przynajmniej pod względem formy, wykazywało pewne elementy twórcze, choćby minimalne” (orz. SN z dnia 31 marca 1953 r., II C 834/52, niepubl.);
• „każde opracowanie (...), w którym przejawia się twórcza praca autora, a więc gdy dzięki pomysłowości i indywidualnemu ujęciu dzieło uzyskało oryginalną postać” (orz. SN z dnia 27 marca 1965 r., I CR 39/65, niepubl.).

W świetle przepisów ustawy należy – z punktu widzenia wykorzystania w utworze cudzych wkładów twórczych – wyróżnić utwory samoistne i utwory niesamoistne. 

Utwory o egzemplarza tylko do dzieła/utsię książką do której nabył Pan autorskie prawa majątkowe (nie do egzemplarza tylko do dzieła/utsamoistne, czyli takie które nie zawierają elementów twórczych przejętych z innych utworów, można natomiast podzielić na  

• egzemplarza tylko do dzieła/utsię książką do której nabył Pan autorskie prawa majątkowe (nie do egzemplarza tylko do dzieła/uto egzemplarza tylko do dzieła/utsię książką do której nabył Pan autorskie prawa majątkowe (nie do egzemplarza tylko do dzieła/utnieinspirowane cudzym dziełem czyli w pełni samoistne,
• inspirowane.

Przez utwór inspirowany należy rozumieć zaczerpnięcie wątku cudzego utworu. Zgoda autora dzieła inspirującego jest zbędna. Wykorzystanie bowiem cudzego pomysłu, a nawet imion z innego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór.
(J. Barta, R. Markiewicz [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, K. Felchner, E. Traple, J. Barta, R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2011, art. 1.)

"Utwory inspirowane powstają w ramach swobodnego użytkowania cudzych dzieł. Utwory inspirowane, nie będąc opracowaniami, nie muszą być poddane rygorom wykonywania praw określonym w art. 2 ust. 2 i 5 u.p.a.p.p. Należy wyraźnie podkreślić, iż sama pobudka, jaka płynie z cudzego utworu do stworzenia utworu własnego, nie prowadzi do powstania opracowania i prawnych konsekwencji z nim związanych. Ponadto broniony jest pogląd, że prawna pozycja utworów inspirowanych jest, mimo ich całkowitej samodzielności, nieco inna niż utworów nienawiązujących w żaden sposób do cudzego utworu. 

Twórca inspirowany może czerpać główne wątki i postaci z utworu wcześniejszego, nadając mu zupełnie inną wymowę ideologiczną i artystyczną. Jednakże takie dzieło może naruszać dobra osobiste twórcy utworu którym się inspirujemy. Twórca, który chciałby potraktować cudzy utwór bardzo swobodnie, jedynie jako inspirację, powinien zrezygnować z nadawania swojemu dziełu tytułu pierwowzoru lub powinien tak je oznaczyć, aby odbiorcy wiedzieli, że ma zamiar przedstawić własne spojrzenie na problematykę zawartą w utworze inspirującym.

W orzecznictwie SN podjęto próby sprecyzowania granic twórczości zależnej i inspirowanej. W wyroku z dnia 23 czerwca 1972 r., I CR 104/72, Prawo autorskie w orzecznictwie..., red. T. Grzeszak, SN zajął stanowisko, że za kryterium rozgraniczające dzieło inspirowane od dzieła zależnego należy uznać takie twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy (a nie elementy przejęte). Z kolei w wyroku z dnia 31 grudnia 1974 r., I Cr 659/74, Prawo autorskie w orzecznictwie..., red. T. Grzeszak, SN wyszedł od określenia tych elementów utworu, które podlegają ochronie prawa autorskiego. Podkreślił, że ochronie podlega nie temat, lecz jego indywidualizacja (postać i koncepcja bohatera oraz innych postaci, ich losy, określone sytuacje, opisy itp.), w związku z czym zaczerpnięcie tylko wątku cudzego utworu nie wymaga zgody autora dzieła inspirującego. Brak w pełni samodzielnie ukształtowanego obrazu indywidualnego postaci, opisów, przeżyć musi prowadzić do utworu zależnego, pomimo znacznego wkładu twórczego autora późniejszego dzieła."
(E. Traple [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011, art. 2.)

SN w orzeczeniu z dnia 10 maja 1963 r., II CR 128/63, OSNC 1964, nr 4, poz. 74, z glosą S. Rittermana, OSP 1964, z. 12, poz. 247, s. 517, oraz J. Błeszyńskiego, PiP 1964, z. 10, poz. 3, s. 619, stwierdził że „jeżeli twórczość została tylko podbudowana przez cudze dzieło, lecz autor nie przejmuje do swego utworu ani treści, ani formy cudzego dzieła, to ma się wtedy do czynienia z twórczością samodzielną w rozumieniu art. 3 § 4 prawa autorskiego”.

Punktem wyjścia oceny, czy mamy do czynienia z dziełem inspirowanym, czy opracowaniem, jest określenie, w jakich elementach dzieła pierwotnego przejawia się najsilniej indywidualność jego twórcy.  SN, stwierdził,  że „wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet imion z cudzego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła, nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór” (orz. SN z dnia 16 lutego 1962 r., II CR 528/71, niepubl.)."